Çin Merkez Bankası (Pboc) CBDC (DC-EP) Pilotu
CBDC — Merkez Bankası Dijital Paraları ve İsveç örneğini incelediğim yazımı bu adreste yayınlamıştım. Geçtiğimiz günlerde Çin merkez bankasının uygulamaya aldığı pilot çalışmanın kullanıcı arayüz görüntülerinin basına sızması ile ilgili çevrelerde zaten gündem maddesi olan dijital merkez bankası parası konusu yeniden teknoloji ve ekonomi haber sitelerinde ilk haber haline geldi.
Çin CBDC çalışmalarına 2014 yılında başlamış ve PBOC (Çin Merkez Bankası) bünyesinde oluşturulan “Dijital Para Araştırma Enstitüsü”nün koordinasyonunda yürütülen proje 6 yıl sonunda pilot uygulama safhasına gelmiş durumda.
İlk pilot uygulamanın başlamasına yakın çeşitli sahtecilik girişimleri ile karşılaşılmış. Kripto para aracılığı yapan çeşitli sitelerde DCEP sanki bir kripto paraymış gibi satışa çıkarılmış.
Bu örnek aslında kripto para ile merkez bankası dijital parası arasındaki temel ayrımın topluma açık bir şekilde anlatılması gerekliliğini gözler önüne seriyor. Her ikisinin de dijital varlıklar olması ve finansal işlemlerde araç olarak kullanılıyor olmaları belli ki belirli bir seviyede manipüle edilebilir bir ortam yaratıyor.
Detaylar..
Görüntü aslında ABC (Agricultural Bank of China) tarafından geliştirilen bir arayüze ait. Çin CBDC konusunda endirekt model denilen genel yönetimin ve sistemin merkez bankası elinde olduğu, diğer bankaların ise merkezi sisteme bağlanarak işlemleri gerçekleştirdiği modeli uygulamayı düşünüyor.
Diğer modeller ise merkez bankasının direkt olarak ticari bankaları aracı olarak kullanmadan son kullanıcıya dijital parayı ihraç ettiği direkt model ile e-para kuruluşlarının da devrede olduğu hibrit model.
Dijital paranın geliştirilme amacı sadece paranın formunu değiştirmek değil elbette. Dijitalleşme ile birlikte kullanım kolaylığı, verimlilik, maliyetlerde azalma, güvenliğin artırılması ve ödemeler dünyasında gizliliğin sağlanması da hedefleniyor.
Mevcut bankacılık sektöründe yer alan müşteri ilişki yönetimine uygun olması sebebiyle endirekt model kullanımı tercih edilmiş. Ticari bankalar verdikleri dijital paralara karşılık merkez bankasında %100 reserv tutmak durumunda kalacak. Dijital para tam olarak mevcut banknot ve madeni paraların yerini alması hedefleniyor. Bu sebeple oluşturulan yapıda internet erişim bağımlılığı bulunmuyor ve ödeme temassız olarak yapılabiliyor.
Çin, dijital parayı “DC/EP” yani Digital Currency and Electronic Payment olarak isimlendiriyor. Elektronik ödemelerde kullanılan paranın da fiziksel para olmayışından hareketle, elektronik ödemelerin dijital para kavramı ile ilişkili olduğu düşünülüyor.
İlk etapta 4 şehirde ulaşımda ve 19 farklı işyerinde pilot uygulama yapılacak.
Hangi Para Dijitalleşiyor ?
CBDC fiziksel paranın dijitalleştirilmesi işlemi olduğundan para arzının unsurlarından sadece M0'ı kapsıyor. Aksi durumda zaten“dijital” halde olan paranın yeniden dijitalleştirilmesi gibi gereksiz bir işlem yapılmış olunur.
Dolaşımdaki paranın dijitalleşmesi ile birlikte sahte para üretiminin tamamen önüne geçilmesi ve kara para aklama faaliyetlerinin daha rahat izlenebilinmesi hedefleniyor.
Mobil ödemelerin yaygınlaşması ve özellikle QR ile ödemelerin toplumda yaygın şekilde kabul görmesi sebebiyle ulusal paranın da dijitalleştirilerek mobil telefonlar aracılığı ile kullanılabilmesi hedeflenmiş.
Banknot basımı ve yenilenmesi ile madeni para maliyetlerinden kurtulunması dijital paranın getirdiği avantajlardan bir diğeri.
Çin açısından belki de en önemli gerekçe ise DCEP’in Renminbinin global bir para birimi olması yönündeki adımları destekleyeceği yönündeki genel kanaat. Mevcut uluslararası para transfer sistemlerinin bir takım politik nedenlerle Çin açısından kullanılamaz hale gelebileceği ihtimaline karşılık dijital paranın çeşitli fırsatlar sunacağı inancı var.
Bu esasında son dönemde ABD ile yaşanan ticaret savaşlarından çok daha önce oluşturulan bir hedef ve bu hedefe yönelik olarak halihazırda atılmış farklı adımlar da bulunuyor. CIPS (China International Payment Service Corp) bu adımlardan bir tanesi ve RMB bazlı uluslararası para transferi ve hesaplaşma hizmeti sunuyor.
“CIPS complies with Principles for Financial Market Infrastructures and other international regulatory requirements and will be a boost in the process of RMB internationalization.”
Account Based vs Token Based
Genel olarak CBDC için Account based ve Token based olarak 2 darklı yapı söz konusu. Account based CBDC mevcutta kullanılan banka hesaplarını andırıyor, tek farkı hesapların merkez bankasında tutuluyor olması. Token based yapı ise hesaptan bağımsız. Çin kırsal kesimin finansal sisteme katılımını da artıracak olması sebebiyle token based alternatifini tercih etti ve halihazırda test ediliyor. Yapılan her işlemde kullanılan tokenın doğrulanması gerekliliği token bazlı yapının nakite kıyasla işlemlerin anonimliğini ortadan kaldırdığı yönündeki görüşler dikkat çekiyor.
Anonimlik İle İlgili Genel Değerlendirme
Nakit kullanılarak yapılan finansal işlemlerin anonimliği nakdin önemli özelliklerinden biri olarak görülüyor. Anonimlik ihtiyacı her zaman yasadışı bir faaliyetin gizlenmesi manasına gelmeyebilir. Ödeme bilgilerinin ifşa edilmemesi “Özel hayatın gizliliği” kapsamında değerlendirildiğinde birçok ülke açısından anayasal bir hak. Kartlı ödemeler ile bu ifşaat bir şekilde yapılıyor fakat veri sorumlularının veriyi koruma yükümlülüğü bir garanti sağlıyor ayrıca alternatif yöntem olarak nakit hala kullanılabilir. CBDC devreye girdiğinde nakit tamamen ortadan kalkar ise alternatifi kalmayacağı için anonimliğin sağlanması önemli hale geliyor. Yapılacak CBDC tasarımı anonimliği sağlar iken aynı zamanda işlemin vergisel açıdan takibini de sağlayabilir.
Kripto Para — CBDC Ayrımı
İşin “Kripto” kısmına biraz bakacak olursak, CBDC’nin de dijital bir veri olması sebebiyle kopyalanamazlık, mükerrer kullanılamamazlık, tahrip edilememezlik vb unsurları içermesi gerekeceğinden oluşumunda ve kullanımında bir takım kriptografik hesaplamalar, gizli anahtarlar ve matematiksel formülleri içerecektir. Bu açıdan bakıldığında ortak yönleri bulunsa da “kripto paralar” daki “kripto” ifadesinin artık daha çok merkezilikten ve kontrolden uzak olmaları, kullanım serbestliği ve düzenlemelere tabi olmamaları gibi daha soyut özelliklerine ithafen kullanıldığı görüşündeyim. DC-EP ve genel olarak CBDC bugün kullanılan fiziksel paranın dijital formu olarak tanımlanabilir. Fonksiyonları ve kullanım alanı itibari ile biri diğerini ikame edebilir niteliktedir.
Dijital Altın mı ?
Kripto parayı biraz değerli madene benzetiyorum. Çünkü değeri gerçekten kıt olması gerçeğine dayanıyor. Altın görünümlü bitcoin formu belki de buna işaret ediyor :) Dijital altın. Nasıl altın çıkarmanın bir maliyeti ve zaman faktörü var ise bitcoin üretmeninde bir maliyet ve zaman faktörü var.
Üretilebilecek bitcoin adedi sınırlı, aynı altın madenin sınırlı olması gibi. Halbuki ülkelerin yasal paraları (fiat money) ekonomideki büyümeyle doğru orantılı olarak basılır ve kullanıma sokulur, bu noktada bir sınırlama söz konusu değildir. Ekonomi büyüdükçe ekonomide meydana gelen ticari ilişki adedi de artacak dolayısıyla para kullanımına olan talep artış gösterecektir.
Paranın Tarihsel Formları
Paranın icadından bu yana çok çeşitli formlarda kullanımlar söz konusu olmuş. Kil tabletler, hayvan derisinden yapılanlar, madeni paralar ve nihayet kağıdın icadı ile kağıt paralar. Belirli bölgelerde kullanılmış çok enteresan para formları da var. Bir tanesi örneğin İngilterede kullanılan “Tally Çubukları”. Ahşap üzerine kilit yapısı verilerek kopyalanamazlık özelliği getirilmiş ve para olarak kullanılmış, gerçekten zekice. Bir diğeri “Taş Para”, bugünkü Mikronezya’nın bir adasında bulunan enteresan şekilli ve taşınması mümkün olmayan kaya parçaları da para olarak kullanılmış. Hikaye gerçekten ilginç, kayalar olduğu yerde dururken sahipleri değişiyormuş. Hatta kayaların olduğu bölge sular altında kalsa da, adanın yöneticisi hangi kayanın kime ait olduğunu bildiği ve beyan ettiği için belirli bir dönem para olarak kullanılmışlar. Tıpkı bugünkü paraların yasal otoritenin taahhüdü altında dolaşıma sokulması gibi.
Bugün e-para, kartlı ödeme sistemleri ve elektronik bankacılık uygulamaları ile para dijital forma çoktan girmiş durumda. CBDC bütünüyle nakitsiz topluma geçiş için önemli bir aşama olarak görülüyor.
Kaynaklar:
https://miltonfriedman.hoover.org/friedman_images/Collections/2016c21/Stanford_02_01_1991.pdf
