IMF Fintech Notes — CBDC Projelerine İlişkin Notlar

IMF, üyesi olan 6 ülke tarafından hayata geçirilen CBDC projelerine ilişkin çeşitli başlıklar altında kıyaslamalar yaptığı aynı zamanda “en iyi uygulama” sayılabilecek konuları belirttiği bir rapor yayınladı.

Rapor ;

• Uygulamada olan Bahamalar’ıın Sand Dollar projesi
• Çin Merkez Bankası tarafından uygulanan pilot olarak uygulamaya alınan DC-EP Projesi
• Merkez Bankası sahipliği dışında devlet kurumlarınca değerlendirmesi ve yönetimi yapılan İsveç’in E-Krona Projesi
• Analizi yapılarak uygulanmamasına karar verilen Kanada’ya ait CBDC projesi

özelinde karşılaştırmalı analizleri içeriyor. Kısa notlarımı paragraflar halinde iletiyorum :

Merkez Bankası Dijital Parasının politik hedefleri raporda finansal kapsayıcılık, ödeme sistemlerine erişimin kolaylaştırılması, ödemelerin verimliliğinin artırılması, ödeme sistemlerinin sağlamlığının artırılması, yasa dışı para transferlerinin önüne geçilmesi, parasal bağımsızlık ve rekabet başlıkları altında değerlendiriliyor.

Bu politika hedeflerinden finansal kapsayıcılığın artırılması en önemli unsur olarak görülmekte ve dijital ödemelere erişimin kolaylaşması sayesinde bu amacın gerçekleştirilebileceği ifade ediliyor. Ödeme sistemlerine erişim konusu nakitsiz toplum olma yolunda başı çeken İsveç’te dahi üzerinde çalışılması ve çözüme ulaşılması gereken bir hedef olarak görülüyor.

Dijital ödemelerde verimliliğin sağlanması hedefi, merkez bankalarının kar amacı gütmeyen kurumlar olmaları gerçeğinden hareketle cüzi maliyetlerle hizmet sunabilmeleri dolayısıyla bu açıdan hassas olan kullanıcıları da sistemin içinde çekebilme güçlerinin olduğu gerçeği ile destekleniyor.

Nakit paranın anonim olarak kullanılması ve takip edilebilirliğinin zayıf olması yasadışı faaliyetlerin finansmanında kullanılması sonucunu doğurabiliyor. Dijital ödeme yöntemleri sağladıkları takip mekanizmaları ile kara para çekincelerini ortadan kaldıracak alternatifler sunabiliyor. FATF tarafından gri listeye alınan Bahamalar, devreye alınan Sand Dollar projesinin ana hedeflerden biri olarak kara para ile mücadeleyi belirlemişti.

Parasal bağımsızlık unsuru vatandaşların CBDC’ye verecekleri tepkiye göre olumlu veya olumsuz yönde etkilenebilecektir. Kendi ülke dijital parası yerine farklı ülkelere ait dijital paraları kullanma yoluna gitmesi durumunda parasal bağımsızlığın olumsuz yönde etkilenmesi söz konusu olabilir. DC-EP projesinde Çin, bu potansiyeli olumlu yönde kullanmayı hedefliyor.

Uruguay e-peso örneği dışında CBDC’nin ihracı, karşılaştırması yapılan bütün ülkelerde direkt olarak merkez bankaları tarafından gerçekleştiriliyor.

Özel kurumların da dahil olduğu CBDC ekosisteminde iş modeli ödemelere uygulanan ücret yapısı üzerine kurgulanıyor. Her ne kadar merkez bankaları altyapı sağlayıcı olarak ücretlendirme yapmasa da müşteri yönetimini yapan özel kurumların ücretlendirme yapması mümkün. Çin merkez bankası, DC-EP projesinde istisnai olarak kullanıcıların değil işyerlerinin ücretlendirilmesine müsaade ederek kontrolü elinde tutmayı tercih etmiş.

Merkez bankaları tarafından aracıların ücretlendirilmesi başlangıçta belirtilen politik hedeflere ulaşılması konusunda engel oluşturabileceği değerlendiriliyor. Ana gelir kalemi senyoraj olan merkez bankalarının CBDC ihracı ve kullanımı için uygulayacağı ücret daha fazla ücretin son kullanıcıya yansıtılması riskini barındırmakta ve ödeme hizmetinin bir kamusal hizmet olma özelliğine zarar vermektedir.

Anonimlik ile güvenlik arasında birine ne kadar sahip olunursa diğerinden o kadar vazgeçme durumu (Trade -off) söz konusu. Bunu yönetmek için genellikle limit bazlı bazı seviyeler kullanıcı yönetimi açısından uygulanıyor. Limit arttıkça anonimlik seviyesi düşüyor.

Çevrimdışı ödeme yapabilme kabiliyeti Sand Dollar projesinde hedeflenmiş olmasına rağmen başarılamadı. Çin, DCEP projesinde çeşitli yöntemler ile internet bağlantısı gerektirmeden ödeme yapılabildiğini duyurdu.